[Esta é unha tradución adaptada do artigo orixinal de 24 de novembro de 2016 Las letras que son de ciencias, y viceversa, de Pepe Cervera, que pode lerse nesta ligazón.]
Falamos con naturalidade das «dúas culturas», as ciencias e mais as letras; sempre inimigas, sempre mirándose con receo por riba dunha barreira imaxinaria e case insuperable. As ciencias son demasiado utilitaristas, próximas de máis á economía e ao poder, mesmo sospeitosas daqueles pecados contra a natureza e o futuro que os seus achados permitiron ou posibilitaron; as letras son abeiro de almas sensibles que pensan máis no que debería facerse ca no que é posible facer, condenadas ao segundo posto na batalla polos cartos ou as decisións dos pobos, carreiras cun incerto futuro profesional, se ben cun forte prestixio social. Discutimos, teimamos e xustificamos, facendo xogos malabares para que o «noso» bando quede por riba, para que un dos lados sexa superior, mellor, máis decisivo e importante ca o outro.
Pero raras veces definimos o que son as ciencias e o que son as letras; raras veces avanzamos alén das etiquetas convencionais e tradicionais, dos bandos cuxas fronteiras a miúdo están máis determinadas polos azares da historia ca por unha demarcación formal. Sabemos que as matemáticas son de ciencias e a literatura de letras, porque ambas as dúas están nos extremos das súas respectivas categorías, pero que ocorre coa bioloxía ou coa filoloxía? Onde pomos a lóxica ou a filosofía? Nestes tempos, nos que calquera disciplina quere ser unha ciencia polo prestixio intelectual que esa marca semella comportar, é a socioloxía unha ciencia? Éo a psicoloxía, que redescubriu nos últimos tempos a potencia dos experimentos? Cal é o criterio de delimitación que separa e enfronta as ciencias e as letras?
E se resulta que non hai tal? E se as ciencias son de letras, e as humanidades de ciencias? E se o que importa non é o bando ao que se pertence, senón o obxectivo que se procura, que é coñecer?
Propoño unha hipótese radical: a división entre ciencias e letras non só causa problemas innecesarios, senón que é artificial e baseada en accidentes da historia e a tradición. Soamente hai coñecemento humano, que pode dividirse en dous hemisferios: o que mira cara ao mundo exterior e é comunicable e polo tanto obxectivo e o que mira cara ao mundo interior e non é comunicable, polo tanto subxectivo. Ambos os modos de coñecemento son reais; ambos son importantes. E as disciplinas nas que encadramos as nosas facultades e academias conteñen en realidade unha boa parte dos dous tipos esenciais de coñecemento.
Unha gran parte da filoloxía e da lingüística é pura descrición de linguas e análise comparada das súas diferenzas e a súa evolución; de feito, as técnicas empregadas na clasificación das linguas son precursoras das técnicas cladísticas que Willi Hennig incorporou á bioloxía. Os métodos, problemas e conclusións da psicoloxía ou a socioloxía experimental non se diferencian moito dos da fisioloxía ou a xenética. O espírito e os sistemas de traballo da historia non son moi diferentes dos da xeoloxía ou o estudo da evolución. E, ao mesmo tempo, todas as ciencias históricas baséanse necesariamente en narrativas que non poden someterse á experimentación; é imposible repetir a historia xeolóxica da Terra, ou o xeito como se desenvolveu a historia da vida, e por iso é fundamental nestas ciencias o establecemento de relacións e as liñas históricas.
Ninguén é máis nin menos listo por facer letras ou ciencias; ningún problema é máis nin menos digno de atención por pertencer a unha ou outra categoría, nin os practicantes dun enfoque son superiores aos doutro. O coñecemento humano pode expresarse coa forma dunha ecuación ou relación matemática certa en calquera lugar e para calquera intelixencia do Universo e que careza de expresión material ningunha, e tamén coa forma dunha sensación estritamente interna que soamente un humano poida sentir ao acceder a unha obra de arte. Entre o estritamente obxectivo e o radicalmente subxectivo hai todo un universo, un contínuum de coñecemento que, arbitrariamente, dividimos en dous eidos que construímos como antagónicos e mesmo inimigos. Quen é sabio tenta explorar o cosmos con todas as ferramentas que ten á súa disposición, sen denegarse o emprego dunhas ou doutras porque pertenzan a unha ou outra facción, sen rexeitar unha aresta de coñecemento porque teña a súa orixe na facultade ou no departamento de diante.
Todos somos humanos e todos temos un inimigo común, que é a ignorancia. Todos loitamos contra ela para coñecer máis e mellor o Universo inmenso, fermoso e freneticamente complexo do que somos parte. Hai quen emprega para isto ecuacións e aceleradores de partículas de quilómetros de diámetro, e hai quen emprega palabras ou notas musicais. Uns descobren verdades que son eternas para calquera intelixencia en calquera curruncho do espazo-tempo; outros descobren verdades que son reais nun curruncho dun único corazón humano durante un segundo. Poida que unhas sexan máis prácticas ou máis sentidas ca outras, pero non son menos reais, menos importantes ou menos verdade.
Aínda que, en definitiva, si aprendemos algo sobre os humanos: a nosa tendencia innata a formar tribos e a enfrontalas en combate feroz, inesgotable e absurdo simplemente porque si. Poida que as letras sexan de ciencias e viceversa, e mesmo que poidamos comprender que o importante non é en que lado estás senón o que aprendemos. Pero iso, ai, non acabará coa división nin coas discusións. Porque ciencias e humanidades nos din que somos así.
Sobre o autor: Jose Cervera (@Retiario) é xornalista, biólogo e profesor de Tecnoloxía Multimedia na Universidade Rei Xoán Carlos (Universidad Rey Juan Carlos). Mantén o blog Retiario en rtve.
Ciención de Breogán 